كانال زیرزمینی حفر شده توسط انسان كه جهت جمعآوری آب شیرین و انتقال آن به سطح زمین برای مصارف كشاورزی، انسانی و دامی ایجاد شده است را در ایران و آسیای میانه قنات یا كاریز و در كشورهای عربی فقره میگویند كاریز كلمهای پارسی و قنات كلمه پارسی معرب شده است قنات را در لغت عدهای به معنای نیزه و جمع آن، قنوات، قنیات و قنی ترجمه كردهاند كه بعدها، به مع
قیمت فایل فقط 24,700 تومان
هدف
هدف عمده از تهیه و نگارش این مقاله ارائه خلاصه مطالبی پیرامون میراث ارزشمند قنات و كاریز میباشد كه در تمامی زمینههای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی تأثیر فراوان گذارده و زمینههای رشد و توسعه میهن عزیزمان را در سالها و دورههای گوناگون فراهم نموده است. به استناد مدارك بهدست آمده این میراث از ماقبل تاریخ یار و یاور مردمان ایران باستان و چه بسا مردمان جهان بوده كه باعث خودكفایی این مردمان سختكوش و مبتكر گردیده و نیاز اصلی آنها، آب را تأمین نموده است و لازمهی حیات آنها را فراهم نموده است.
فهرست مطالب
چكیده 2
1- مقدمه 3
2- تاریخچه قنات 5
3- قناتهای گناباد 8
3-1- قنات قصبه 8
3-2- قنات زیبد 9
4- سازمان قنات 14
5- بحران آب و مسئله قنات 16
6- نتیجهگیری 17
7- پیشنهاد 19
مراجع 20
چكیده
قنات، آیا تا به حال اندیشیدهاید كه تاریخچهی پیدایش قنات به چه دورانی مربوط میشود؟ چگونه به طراحی و اجرا گذارده شده است؟ و سؤالاتی از این قبیل. از این رو در این مقاله سعی شده تا با ارائه مطالبی پیرامون این میراث بسیار ارزشمند ایران باستان كه زمینههای رشد و توسعه كشورمان را فراهم آورده یادی از آن به خاطر آوریم و با تكیه بر نتایج معنوی قنات همچون تلاش، پشتكاری، آیندهنگری و از همه فراتر امید ما نیز همانند پیشینیان خود با استفاده از امكانات محدود یا وسیع خود در توسعهی میهنمان و ارائه خدماتی نادر به جهان بكوشیم.
به كانال زیرزمینی حفر شده جهت تأمین آب شیرین برای مصارف كشاورزی، انسانی و دامی كه با انتقال آن به سطح زمین قابل استفاده خواهد بود را در ایران و آسیای مركزی قنات یا كاریز و در كشورهای عربی فقره گویند. قناتها در گذشته از كاربرد وسیعی برخوردار بوده، اما با گذشت زمان و ایجاد لولهكشیها در اكثر مناطق جهان از كاربرد آنها كاسته شده و مردم به استفاده از روشهای جدید مانند آب لولهكشیها گرویدهاند. با این وجود، میتوان از قناتها و دیگر آثار در صنعت گردشگری استفاده نمود كه درآمد به سزایی برای هر كشوری پیش رو دارد.
1- مقدمه
كانال زیرزمینی حفر شده توسط انسان كه جهت جمعآوری آب شیرین و انتقال آن به سطح زمین برای مصارف كشاورزی، انسانی و دامی ایجاد شده است را در ایران و آسیای میانه قنات یا كاریز و در كشورهای عربی فقره میگویند. كاریز كلمهای پارسی و قنات كلمه پارسی معرب شده است. قنات را در لغت عدهای به معنای نیزه و جمع آن، قنوات، قنیات و قنی ترجمه كردهاند كه بعدها، به معنای كانال و مجرای آن و معادل كاریز به كار رفته است؛ عدهای نیز آن را از كلمه پهلوی كانیكه برگرفته از كانال و فعل كن و كندن میدانند كه به زبان عربی رفته و معرب شده است. این كلمه در زبان آكدی و آشوری به شكل قانو، در عبری به صورت قنا و قانو و در لاتین، به صورت كانال دیده میشود و در زبان پهلوی نیز به شكل كهس به كار رفته است و معادل فارسی امروزی آن، كلمه كاریز و كهریز است.
بسیاری از فلاسفه و جغرافینویسان اروپایی باستان از 2600 سال قبل تاكنون تا مورخین مسلمان و سیاحان یكصد سال اخیر به كاریز و قنات در ایران اشاره كردهاند. اسامی برخی از آنها به شرح زیر میباشد:
تالس ملیتیThales Melitus (546-640 قبل از میلاد)، آناكسی ماندرAnaximender (546-640 قبل از میلاد)، فیثاغورس Pythagoras (509-608 قبل از میلاد)، كوسماس ایندیكوپلیوس (500-535 قبل از میلاد)، هكاتوسHecataus (500 قبل از میلاد)، نیاركوس دریاسالار یونانی ( 242-325 قبل از میلاد) كه سواحل مكران و هرمز تا رود فرات را مورد بازدید قرار داده است، هردوتHerodotus (420-486 قبل از میلاد)،Ptolemy Quintus Claudius معروف به بطلیموس (270-330 قبل از میلاد) ریاضیدان و ستارهشناس قرن دوم قبل از میلاد در كتاب جغرافیای جهان كه دارای 27 نقشه بوده است، كتزیاس (380-445 قبل از میلاد)، گزنفن (352-430)، ایراتوستین Eratosthenes (187-276 قبل از میلاد)، استرابون پدر جغرافیا (قرن اول میلادی)، گوئینوس كورتوس روفوس Curticus Rufus تاریخنویس رومی قرن اول میلادی در شرح حال زندگی اسكندر، آریانوس Flavius Arrianus تاریخنگار یونانی سده دوم میلادی در كتاب آنابازیس، نویسنده و مورخ رومی پومپونیوس ملا 43 میلادی، دیسئاركوس (285-325 قبل از میلاد)، هیپاركوس جغرافینگار سده دوم قبل از میلاد، آریان (98-171 میلادی)، عیسوب اوسیوس (263-340 میلادی) كه به پدر تاریخ عیسوی معروف است، آگاتانژ (330-226) تاریخنگار ارمنی، موسی خورن مورخ سده 5 میلادی در كتاب ماركوارت یا ایرانشهر و كراتس مالوسی دانشمند سده دوم قبل از میلاد، پلیبیوس (جغرافیانویس یونانی قرن دوم قبل از میلاد)، پوزیدوینوس جغرافیانگار سوری (15-135 قبل از میلاد)، واسكودوگاما، ماركوپلو، اچ .بی وگانH.B.Vgan ، سی.ای.بیدولف C.E.Biddulph، پیتر دو لاوابه ایتالیایی، سرتوماس هربرت انگلیس، كارستن نیبور، گامب فر، هئیت اوزلی، سر كربنز، لیو الكساندر، بی.توماسB.Thomas ، فیلبیH.ST.Philby ، آلفونس گابریل در كتاب عبور از صحاری ایران Duerch Persiens Wuesten، ژ.آ.اولیویه، دوپره، كوست و فلاندین همگی در كتب و یادداشتهای سفر خود به قناتهای ایران اشاره كردهاند.
از میان مورخین مسلمان نیز میتوان به ابن خردادبه خراسانی (211-300 قمری)، ابن فقیه همدانی (279 قمری)، استخری (340 قمری)، مسعودی، ابن مطهر مقدسی (355 قمری)، بیرونی، ابن حوقل (367 قمری)، مقدسی (375 قمری)، ناصر خسرو (وفات 448 قمری)، ابوعبدالله محمود قزوینی (682 قمری)، شرفالزمان طاهر مروزی (514 قمری)، شمسالدین دمشقی (727 قمری)، مستوفی قزوینی (740 قمری)، قدامه بن جعفر (266 قمری)، ابن یعقوب (232-334 قمری)، ابن فقیه (290 قمری)، ابن رسته (290 قمری)، سهراب سده سوم قمری، شهریار رامهرمزی (342 قمری)، ابن بلخی (500 قمری)، ابن ادریس (548 قمری)، بكران خراسانی، یاقوت حموی (623 قمری)، قزوینی (674 قمری)، ابوالفداء (721 قمری)، النوبری (733 قمری)، عطاملك جوینی در عهد مغولان حاجی خلیفه (چلبی) مورخ ترك (1067 قمری)، محمد ابراهیم كازرونی، رضا قلی خان هدایت، اعتمادالسلطنه، لسانالملك و جرجی زیدان همگی در كتب و یادداشتهای سفر خود به قناتهای ایران اشاره نمودهاند كه نشانگر اهمیت قناتها در تمام ادوار گذشته تمدن بشر میباشد.
بسیاری از پژوهشگران تاریخ حفر قنات را به دوره هخامنشی نسبت میدهند. علت این است كه از دوره ماقبل هخامنشی سنگنبشتههای اندكی باقی مانده و چون سند مكتوب از ماقبل این دوره وجود ندارد این دوره را به غلط دوره ماقبل تاریخ میدانند، در حالی كه علم باستانشناسی، مردمشناسی و زبانشناسی رازهای نهفته زیادی را از دوران ماقبل تاریخ برای انسان آشكار نموده است.
میدانیم كه تاریخ مدنیت و تاریخ شفاهی در ایران بسیار دیرینهتر از دوره هخامنشی است و اصولاً یافتههای باستانشناسی در شرق چین و آسیای مركزی و شرق ایران ثابت میكند كه مدنیت در شرق ایران و داستانهای ایران و توران به دورانی بیشتر از 5 هزار سال قبل مربوط میشود. یافتههای باستانشناسی شهر سوخته و جیرفت و آثار بهدست آمده از تمدن هلیل رود و آثار تمدن شهرنشینی هفت هزار ساله در غرب ایران (مادها) این فرضیه را اثبات میكند، در حالی كه سنگنبشتهها و تاریخ مدون ایران تنها 2500 سال اخیر را آن هم به طور ناقص پوشش میدهد.
در دهههای اخیر بسیاری از فرضیههای تاریخی در مورد عمر بشر و مهاجرت اقوام به یمن و پیشرفت علوم دیگر از جمله زیستشناسی، باستانشناسی و انسانشناسی به كلی دگرگون شده است. تا اواسط قرن هفدهم تصور بر آن بود كه از عمر كره زمین فقط 6 هزار سال میگذرد، حال آن كه امروزه مشخص شده است كه تنها از عمر انسان امروزی یك میلیون و هشتصد هزار سال میگذرد و با كشف ابزارهای سنگی و فلزی جدید محاسبات قبلی در مورد عصر سنگ و آهن نیز هزاران سال به عقب برده شده است. بعلاوه این كه در چندین نقطه در خود ایران اسكلتهایی پیدا شده است كه فرضیه مهاجرت اقوام آریایی به ایران را هزاران سال به عقبتر میبرد و اثبات میكند كه آریاییها هزاران سال قبل از فلات ایران به سوی شمال مهاجرت و در حدود 3 تا 4 هزار سال قبل مجدداً به علت سردی و یخبندان طولانی به فلات ایران مهاجرت نمودهاند. ایران در طول 10000 سال گذشته مهمترین مركز تبادل و آمیختگی اقوام و فرهنگهای متعدد بوده است و علی رغم این كه ایران در طول تاریخ با نامهایی از قبیل كشور یم، جم، جمشید، بلاد عجم، بلاد كسری، بلاد اكاسره، پارس، پرس، فرس، پرز، اسپارستیس، ایرانا، آریان، آریترا، ملك فریدون، پرسیچ و… نامیده شده و محل سكونت دهها قوم و زبان مختلف است، با این وجود از نظر انسانشناسان ایران تنها متشكل از سه نژاد میباشد. ابزارهای كشف شده در شرق، غرب و جنوب ایران نمایانگر آن است كه در فلات ایران تمدنهای گم شده متعدد چندین هزار ساله وجود دارد كه بخشی از این تمدن در منطقه جنوب خراسان مدفون میباشد.
2- تاریخچه قنات
پژوهشگران به اتفاق معتقدند كه بهرهبرداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفته و در دوره هخامنشی توسط ایرانیان به عمان، یمن و آفریقا نیز راه یافت، سپس مسلمانان آن را به اسپانیا بردند. مهمترین و قدیمیترین كاریزها در ایران، افغانستان و تاجیكستان وجود دارد. در حال حاضر در 34 كشور جهان قنات وجود دارد ولی قناتهای فعال موجود در ایران چند برابر بیشتر از مجموع قناتها در سایر كشورهای جهان است. مهمترین قناتهای ایران در استانهای كویری خراسان، یزد، كرمان، مركزی و فارس وجود دارد.
قنات یا كاریز یكی از شگفتانگیزترین كارهای دستهجمعی تاریخ بشری است كه برای رفع یكی از نیازهای مهم و حیاتی جوامع انسانی، یعنی آبرسانی به مناطق كم آب و تأمین آب شرب انسان، حیوان و زراعت و با كار گروهی و مدیریت و برنامهریزی به وجود آمده است. این پدیده شگفتانگیز آبرسانی از دیرباز و از عصر آهن به عنوان یكی از منابع تأمین آب شرب و كشاورزی در مناطقی كه با خطرات خشكسالی در فلات ایران روبرو بودهاند، نقش كلیدی و مؤثری در نظام اقتصادی و حیات اجتماعی كشور داشته و موجب شكوفایی اقتصاد كشاورزی و ایجاد كار و فعالیتهای متعدد شهری و روستایی و باعث آرامش مردم بوده است. به گواه تاریخ و كشفیات باستانشناسی این فنآوری مهم از ابتكارات ویژه ایرانیان بوده و به تدریج به سایر مناطق جهان از جمله، منطقه غربی، شمال آفریقا، چین و حتی به بخشهایی از آمریكای جنوبی چون شیلی راه یافته است.
تاریخ قنات در ایران به طور مشخص، به دوره ایران باستان و ماقبل كتابت و به عصر آهن باز میگردد. تمدن 5 هزار ساله شهر سوخته و تمدن هكمتانه و وجود قنات در این شهر دلیل روشنی بر ساخت قنات در دوره ماقبل هخامنشی است. یكی از قدیمیترین اسناد مكتوب شناخته شده كه در آن به قنات اشاره شده، شرح هشتمین نبرد سارگون دوم (پادشاه آشور است كه سالهای 705 تا 722 قبل از میلاد میزیسته است) علیه امپراتوری اوراتور در سال 714 قبل از میلاد مسیح است (محقق فرانسوی گوبلو به كمك یك لوح بزرگ مسی به خط میخی كه به زبان آكادی نوشته شده از آن مطلع شده است. این لوح، اكنون در موزه لوور پاریس موجود میباشد). سارگون از كوههای زاگرس میگذرد و به ناحیهای واقع در اطراف شهر اوهلو (مرند كنونی) در حدود 60 كیلومتری شمال غرب تبریز در شمال دریاچه ارومیه میرسد. او متوجه میشود كه در این ناحیه رود وجود ندارد. با این وجود ناحیهای است كه با آبیاری سبز و خرم شده، اما او از این امر تعجب نمیكند برای این كه او در دشتهایی فرمانروایی كرده كه چنین تكنیكها یا سیستمهایی از حداقل دو هزار سال پیش در آنها معمول بوده است، اما آنچه كه او را شگفتزده میكند، بیاطلاعی از منشأ این آبها بوده است. به طور قطع، سارگون موفق شد كه قنات را ببیند. اما این قناتها را چه كسانی ساختهاند؟ و چه كسی این تكنیك را به منطقه آورده است ؟
به استناد كتیبه سارگون، اورسای اول پادشاه هم عصر او بوده كه اولین قنات را احداث كرده است. بنابراین فرمانروای آشو، رواج این تكنیك را كه به گفته او پدیدهای تازه بوده است، به اهالی اوراتو نسبت میدهد. از طرف دیگر در ناحیه دریاچه وان (كه در آن زمان جزو خاك ایران بوده) ناظری در آغاز قرن هشتم قبل از میلاد، به وجود 21 رشته قنات اشاره كرده است. در كتابی تحت عنوان «ارمنستان در گذشته و حال» نوشته لهمان مورخ 1925، آمده است كه ابداع قنات به اوراتورها تعلق دارد و میدانیم كه اهالی اوراتور، اعقاب جدا نشدنی ارمنیها هستند.
برابر مطالب اوستایی و مطابق شاهنامه فردوسی هوشنگ مخترع قنات بوده است و جم یا جمشید مخترع لباس، تبر، شمشیر، بیل و ادوات كشاورزی است. میدانیم داستانهای شفاهی تا دوره زرتشت و فردوسی در میان مردم رواج داشته است و این داستانهای شفاهی ریشه 7 تا ده هزار ساله دارد.
قیمت فایل فقط 24,700 تومان
برچسب ها : قنات میراث فرهنگی , میراث اقتصادی میراث , حفر قنات , قناتهای ایران , قنات , قناتهای گناباد , تاریخچه قنات , قنات قصبه , قنات زیبد , سازمان